De viervoudige taak

Teisho door Hugo Cammaer op 5 maart 2019


Ik zou een paar zaken naar voor willen brengen uit het laatste boek van Stephen Batchelor:
After Buddhism. Rethinking the Dharma for a secular Age.

Het is een zeer boeiend boek. Maar niet simpel. Ik zal me concentreren op de viervoudige taak.
Na de dood van Gotama is van deze viervoudige taak een ontologische constructie gemaakt.
Die kan je terugvinden in de “Vier edele waarheden”.
Gotama heeft zich echter nooit bezig gehouden met een leerstellig systeem, met waarheden, laat staan met edele waarheden. Hij predikte vanuit zijn ervaring, over een manier van leven. Zeer pragmatisch vatte hij die manier van leven samen in een viervoudige taak.


  1. Omarm ten volle je leven, ook het lijden
  2. Laat alle banale opkomende reactiviteit los
  3. Kijk in verwondering naar het verdwijnen van die reactiviteit
  4. Ga je eigen unieke pad.

De vier taken zijn in feite geen vier afzonderlijke stappen,
die netjes na mekaar gezet moeten worden, de ene taak impliceert de andere.
De kern van de vier taken is taak twee en drie:
het opkomen en het verdwijnen van de banale verwarrende reactiviteit.

1. Omarm ten volle je leven ook het lijden
Het lijden en het leven begrijpen is geen taak voor het verstand alleen.
Het lijden is geen waarheid of geen theorie. Het is iets dat behoort bij het leven van Jan en alleman. Het lijden is ook niet iets aparts dat op zichzelf bestaat: het behoort tot de condities zelf van ons leven.
Het lijden valt alleen te vatten, door het samen met het leven te omarmen, in zijn totaliteit.
Lijden (dukkha) en leven zijn alleen te begrijpen, zoals je een mens leert kennen, of een muziekstuk of een stad.
Je leert samenleven met iemand, of je bezoekt regelmatig een andere stad en je komt en er in thuis. Of door veel te luisteren naar een stuk muziek of door het zeer veel te spelen, maak je je, dit muziekstuk eigen. Het wordt een stuk van je leven.
Zo leer je leven en lijden kennen, zo leer je lijden en leven omarmen.

2. Laat alle banale opkomende reactiviteit los
Wij zijn wezens die reageren wanneer we via onze zintuigen in contact komen met de wereld. (In het boeddhisme is het zelfbewustzijn ook een zintuig.)
Is wat we tegenkomen prettig dan willen wij dat vasthouden. Is het niet aangenaam dan reageren wij met afwijzing. En is het niet leuk of niet onaangenaam dan zijn we verward of verveeld.
Deze drie reacties kunnen aangevuld worden met vele andere verwante vormen zoals schuldgevoel, ijdelheid, twijfelzucht, angst, wishful thinking enz. Al deze reacties zijn compleet natuurlijk. Ze zijn noch goed noch slecht. Strikt genomen zijn die reacties zelfs niet “van ons”. Ze zijn eenvoudigweg wat gebeurt wanneer een organisme in interactie komt met zijn omgeving.
Dat is wat opkomt, dat is ook wat weer verdwijnt. En vooral dat is wat gewoon moet worden losgelaten.

Spraken we bij de eerste taak “omarm ten volle je leven en lijden
”over het ten volle begrijpen of het omarmen van de condities van het leven”,
dan spreken we hier over het stilaan, en steeds meer en meer loslaten van deze natuurlijke alledaagse en impulsieve reactiviteit.
Het is ook logisch dat als we Iets of iemand steeds beter begrijpen, cultiveren en omarmen dan we dan ook deze verwarrende reactiviteit zullen loslaten.
Hoe meer we het precaire en het mysterieuze karakter van de situatie waarin wij ons bevinden (het leven en het lijden dat daarbij hoort) volledig leren begrijpen en leren omarmen, des te vlugger zal ons impulsief, hebberig, afwerend en verward reageren als vanzelf gaan verdwijnen.
Het absurde, impulsieve karakter van deze reactiviteit en de nutteloosheid er van ons zo duidelijk worden dat wij niet anders meer zullen kunnen, dan dit soort banale reacties voortaan spontaan te laten gaan.

Dit is het werk dat we o.a. hier op ons meditatiekussen leveren. Oefenen in aandachtig aanwezig zijn, bij wat er zich in ons afspeelt. Steeds terugkerend naar het leven in ons, naar onze ademhaling. De ademhaling die onze navelstreng is met de aarde, met de grond van ons leven.
Het leven, het open veld van de ervaring.

3. Kijk in verwondering naar het verdwijnen van die reactiviteit
Wat is het resultaat van het zorgzaam omarmen van het leven, inclusief het lijden en van daaruit, het laten gaan van de natuurlijke, impulsieve reactiviteit?
Iets zoals het krijgen van ruimte, openhartigheid worden, helderheid, iets zoals een alomvattend mededogen en onbevangenheid: is dit niet nirwana?
Wij worden bewust van nirwana, wanneer wij reactiviteit zien voor wat het is en op die manier ruimte en vrijheid van denken en handelen verwerven.
Nirwana is duidelijk zichtbaar voor gewone mensen en is dus ook voor ons toegankelijk. Het is als een perspectief van waaruit wij ons leven van elke dag beter kunnen leven.
Nirwana is geen eindstation, het is voor niemand verworven voor altijd. Het is als een open plek in het woud, waarin je plots staat en waar je met eigen ogen, in verwondering ziet, wat er zich aandient, wanneer deze verwarrende reactiviteit verdwijnt.
Het aanschouwen van het verdwijnen van de reactiviteit is een integraal stuk van de viervoudige taak voor iedereen.
Het zien en dus het zich bewust worden van nirwana betekent het bewust affirmeren en valoriseren van deze momenten, waarop je met je eigen ogen ziet dat je vrij bent: uw denken, uw spreken en uw handelen is niet meer gedetermineerd door reactiviteit.
Nirwana is een plaats van morele vrijheid. Het is de poort tot een ethisch bestaan.
Deze “Dharma deur” staat altijd open. Zich steeds opnieuw bewust worden van deze deur behoort ook tot de derde taak.
De tweede taak ” laat alle banale opkomende reactiviteit los” en de derde taak “Kijk in verwondering naar het verdwijnen van die reactiviteit” zijn het hart van de viervoudige taak.

4. Ga je eigen unieke pad
Het doel van de viervoudige taak is het leiden van een geïntegreerd leven.
Maar het leiden van een geïntegreerd leven, is zelf ook al het resultaat is van de drie andere aspecten van de viervoudige taak:

de omhelzing van het leven mét zijn lijden,
het laten gaan van de impulsieve reactiviteit
het zien en blijven zien, met eigen ogen van het verdwijnen van deze reactivitei
t.

Vanuit het nirwana, vanuit deze stille en lege ruimte kan men intuïtief gepast antwoorden,
met gedachten, intenties, woorden en daden, die niet gedetermineerd zijn door de egocentrische reactiviteit,
maar die ook niet gebonden door een ethische code, opgesteld door anderen. De Boeddha en de Dharma is onze enige leraar.

Niet bevangen door verwarring kunnen wij vanuit deze ruimte op een compleet onvoorspelbare wijze
zeer persoonlijk en uniek, reageren op welk moreel dilemma ook, dat zich aan ons aandient.
Dat is het begaan, het cultiveren, het manifesteren van het pad, van het unieke pad van elk van ons.

Meditatie is een integraal onderdeel van een zorgende/zorg-vuldige relatie met onszelf en met de wereld.
Als zodanig is meditatie een cruciale dimensie van elk aspect van de viervoudige taak.

Zo'n meditatieve gevoeligheid gaat bloeien door een leven van ethisch engagement, van contemplatieve aandacht, filosofische reflectie en van esthetische waardering.

Laten wij nu terug keren naar onze meditatie.